"علی‌نامه"کهن ترین منظومه حماسی شیعه

"علی‌نامه" (کهن ترین منظومه حماسی شیعه)

 این نرم افزاربا نام حماسی "علی‌نامه" که تاکنون گمنام مانده است ـ منظومه‌ای‌ است بازمانده از قرن پنجم که تنها 60 سال پس از خلق شاهنامه به استقبال آن رفته است. شاعر این منظومه، شاهنامه را غیر واقعی می‌داند و در مقابل آن «حماسه ‏ای راستین» را ارائه می‌کند؛ آن هم در قالب جنگ‌های امام علی بن ابی‏طالب علیه السلام.این کتاب با بیش از یازده هزار بیت شعر است.

از عناوین اصلی این کتاب دیجیتالی می توان به موارد زیر اشاره کرد :

معرفی منظومه علی نامه؛ مقدمه مصحح؛ دفتر اول : حرب جمل؛ دفتر دوم : حرب صفین؛ نمایه‌ها

مهمترین وی‍‍‍‍ژگیهای نرم افزار:

سهولت کاربرى،

وجود محتواهای پاک و مفید ،

دسترسی به کتاب های رایگان

سرعت مناسب نرم افزار

امکان جستجو در متن ، فهرست و عنوان کتابها

تغییر فونت دلخواه

تغییر اندازه فونت

اعراب رنگی متن

و..........

هدف از انتشار این نرم افزار ها:

در دسترس بودن و آشنا شدن عموم مردم بخصوص جوانان شیعی با محتوای اسلامی در سراسر دنیا می باشد.

علی‏ نامه چیست؟

"علی نامه" نخستین تجربه شعر حماسی شیعه اثنی‏ عشری است که هم از نظر قدمت تاریخی حماسه‏ های شیعی و هم از نظر دربرداشتن نوادر لغات و ترکیبات فارسی کهن، در کمال اهمیت است. اما این اثر ارزشمند، تاکنون گمنام مانده و در کتب تاریخ ادبیات فارسی به آن اشاره ای نشده است. این کتاب حماسی، منظومه‌ای‌ است بازمانده از قرن پنجم که تنها 60 سال پس از خلق شاهنامه به مقابله با آن برخاسته، و یا به تعبیر بهتر به استقبال شاهنامه رفته است. شاعر این منظومه 11هزار بیتی که «ربیع» نام دارد، ضمن احترام به فردوسی و اثر هنری‌اش، شاهنامه را غیر واقعی می‌داند و در مقابل آن «حماسه‏ ای راستین» را ارائه می‌کند؛ آن هم در قالب جنگ‌های امام علی بن ابی‏طالب علیه السلام.

مآخذ تاریخی علی نامه

مأخذ تاریخی ربیع، روایات «ابومخنف لوط بن یحیی» است که دو کتاب درباره جنگ‌های "جمل" و "صفین" داشته است. با این که این کتاب‌ها به ما نرسیده است، از دیگر روایات و قرائن مختلف می‌توان دانست که شاعر علی‌نامه تا حدودی به متن تاریخ وفادار بوده است و به این لحاظ شعر او در باب تاریخ جنگ‌های جمل و صفین کتابی ارزشمند به حساب می‌آید.به اعتقاد کارشناسان، زبان شعر در این منظومه نیز بسیار کهن است و گنجینه‌ای است از واژگانی که امروز مهجور و فراموش شده ‏اند و حتی در کتب همان عصر هم به سختی می‌توان مشابهتی برای آن‌ها یافت. این کتاب به لحاظ دستوری و شیوه  بیانی نیز نکاتی در خور توجه در این منظومه یافت می‌شود.

وزن و عروض و قافیه علی نامه

ربیع این منظومه را در بحر متقارب یعنی همان وزن حماسی زبان فارسی سروده است؛ لذا وزن منظومه علی‏نامه دقیقاً همان وزن شاهنامه فردوسی ـ یعنی «فعولن فعولن فعولن فعل» ـ است. شاعر عروض را در حد عصر خود می‌شناسد و به آن پایبند است؛ اما برخی ویژگی‌های سبکی از یک‏سو و اشتباهات کاتب (نسخه‏ نویس) از سویی دیگر سبب شده‌ تا در برخی صفحات منظومه خطای فاحش عروضی دیده شود و برخی ابیات نیز کاملاً موزون نباشد.

اهمیت تاریخی ـ ادبی علی‏ نامه

خود شاعر می‌گوید، علی‌نامه را به تقلید و در جواب شاهنامه سروده است و با توجه به فاصله زمانی اندکش با فردوسی و این که اولین کسی است که شاهنامه را استقبال کرده و جواب داده در اوج اهمیت است. فردوسی در سال 420 رحلت کرده است و علی نامه در سال 482 سروده شده:چو آمد به سر نظم‌ این‌ سعد فال‌ / دو و چارصد بود و هشتاد سال‌

قهرمانان و ضد قهرمانان

پرکاربردترین نام در این منظومه نام‌های مختلف امیرالمؤمنین(ع) چون "علی" و "حیدر" است. پس از آن نام پیامبر(ص) به کرات دیده می‌شود که عمدتاً در مواردی است که گفته‌ای از ایشان نقل می‌شود یا چیزی به آن حضرت منسوب می‌شود. مهمترین قهرمانان مثبت علی‏نامه، طرفدار امیرالمؤمنین هستند: « امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، عباس بن علی(ع)، مالک اشتر، عمار، عبدالله بن عباس، محمد بن ابوبکر، محمد حنفیه[بن علی بن ابی‏طالب]، عثمان بن علی، عثمان بن حنیف، ابن عمار، ابراهیم ابن مالک، اشعث بن قیس، قنبر، عبدالله بن عفیف، احنف بن قیس، جریر، شریح، ام سلمه و شهربانو».  مخالفین امیرالمؤمنین(ع) نیز عبارتند از: «برخی خلفاء، معاویه، عمرو بن عاص، مروان، مغیره، ولید بن عتبه، ابوهریره، ابوموسی اشعری، سعد وقاص، عبدالرحمان بن عوف، خالد، عایشه، طلحه، زبیر، عبدالله بن زبیر، مصعب بن زبیر، ابن طلحه، امیر یمن، ژعبدالله عامری، عوف بن نصر یا نصر بن عوف، عبدالله بن عمرسراقه، قعقاع،کرنب یا کریب، ابن خدیج، مسلمه، عبیدالله بن فضل، ابن خالد، ابو الاعور، هلال بن علقمه و یزید بن معاویه».این آغاز یکی از بلندترین خطبه های حضرت علی(ع) در این منظومه است:علی رفت بر منبر اندر زمان / ثنا گفت بر ایزد کامرانز بعد ثنای جهان آفرین / ابر مصطفا کرد صد آفرین یکی خطبه کرد آن گزین عرب / که ماندند خلقان ازو در عجب

داستان‏های فرعی

در این منظومه به داستان‌های فرعی نیز پرداخته شده است به طور مثال از اتفاقات جالب مربوط به زنان، داستانی است که در پایان جنگ جمل روی می‌دهد: «عایشه» به اسارت سپاه امیرالمؤمنین(ع) در می‏آید ولی آن حضرت به احترام پیامبر(ص) او را محترم می‌دارد و عزم می‌کند که عایشه را به مدینه بازگرداند. محمد بن ابی بکر را ـ که از یاران وفادارش است و از سویی برادر و محرم عایشه هم محسوب می‌شود ـ مأمور این کار می‌کند و سپاهی به او می‌دهد که همگی دخترانی‌اند زره‏ پوش، نقاب‏دار و به شکل مردان. هیچ کس هم از این راز با خبر نمی‌شود مگر وقتی که این سپاه عایشه را با تکریم تمام به مدینه می‌رساند اما عایشه باز بنا بر ناسازگازی می‌گذارد که: «علی حرمت مرا حفظ نکرد و مرا با مردانی بیگانه تنها نهاد». در این هنگام دختران نقاب از چهره بر می‌گیرند و ظرافت کار امیرالمؤمنین(ع) را آشکار می‌سازند.

"علی‌نامه" مرا زنده کرد

حجت‌الاسلام رسول جعفریان رییس کتابخانه مجلس شورای اسلامی، در بیان خاطره خود از دیدار با آیت الله العظمی سیستانی، به بیانات ایشان درباره کتاب علی نامه پرداخت و اظهار رضایت زیاد این مرجع بزرگ تقلید را از چاپ این نسخه نفیس که نخستین تجربه شعر حماسی شیعی است را اینگونه توصیف کرد: ((آیت الله سیستانی از چاپ "علی نامه" ستایش کردند و فرمودند من کتاب زیاد می‌خوانم اما این کتاب را کنار دستم گذاشته‌ام. این کتاب مرا زنده کرد. از مقدمه آن تعریف کردند و فرمودند که من با پدر آقای شفیعی کدکنی آشنایی داشتم. سپس برخی از نکات مقدمه را بیان کرده و از این که احتمال داده شده که اشعاری بعدا اضافه شده از محققان آشنا به این متون خواستند که روی متن کار کنند که کدام یک اصل و کدام یک الحاقی است. تأکید ایشان این بود که یک همچنین کتابی بعد از پنجاه سال از تألیف شاهنامه بسیار اعجاب دارد)).

ناشر علی‏ نامه

اکنون تصحیحی از نسخه اصلی علی‏نامه، توسط "مرکز پژوهشی میراث مکتوب" منتشر شده است. این تصحیح به همت آقایان «رضا بیات» و «ابوالفضل غلامی» برای نشر آماده شده است.نسخه اصلی این اثر در موزه قونیه (ترکیه) است و سال گذشته با مقدمه «استاد محمدرضا شفیعی‌کدکنی» و مقاله‌ای دیگر (به زبان انگلیسی) از «محمود امیدسالار» به صورت رنگی در تهران منتشر شد.

خدمات: مشاهده در کتابخانه دریافت فایل حجم: 889 kB    دریافت فایل حجم: 941 kB     دریافت فایل حجم: 3976 kB   دریافت فایل حجم: 873 kB

---

منبع:قائمیه اصفهان